جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫يکي از مهم‌ترين مباحث فلسفي درباره اختيار، پرسش از نسبت اختيار با ضرورت علّي(ضروري بودن وجود معلول در صورت تحقق علت تامه) است. اين پرسش از آن جهت مهم است که پذيرش يا عدم پذيرش ضرورت علّي ما را به انکار اختيار سوق مي‌دهد؛ چرا که ضرورت علّي يا صادق است و يا صادق نيست. اگر صادق باشد، ما اختيار نداريم؛ زيرا تمام کارهاي ما (از جمله اراده)، نتيجه تخلف‌ناپذير علت‌هاي سابق خواهند بود. اگر ضرورت علّي صادق نباشد، باز هم اختيار نداريم؛ زيرا همه رويدادها شانسي خواهند بود و نمي‌توان آنها را به فاعلي نسبت داد. بنابر اين، در هر دو حالت اختيار نداريم. در اين قياس که داير بين نفي و اثبات است، ما يا بايد نشان دهيم که دست‌کم يکي از دو بخش اشتباه است و يا منکر اختيار شويم. نگارنده در اين تحقيق کوشيده است تا پاسخ اين پرسش را از ديدگاه دو فيلسوف غربي و اسلامي، يعني دِرک پِربوم، فيلسوف معاصر آمريکايي و مدرس حال حاضر(2013) دانشگاه کرنل و شهيد مرتضي مطهري (1298-1358)، فيلسوف و فقيه مسلمان خراساني جويا شده و با نگاه توصيفي و تحليلي به مقايسه آنها بپردازد. در باره نسبت اختيار و ضرورت علّي، دو ديدگاه کلي بين فيلسوفان وجود دارد: سازگارانگاري و ناسازگارانگاري. معتقدان به ديدگاه اول مي‌گويند: ما جهان‌هاي ممکني سراغ داريم که در آن، هم ضرورت علّي وجود دارد و هم اختيار. در مقابل، معتقدان به ديدگاه دوم مي‌گويند: در هر جهان ممکني که ضرورت علي حاکم باشد، اختيار وجود ندارد و دليل وجود نداشتن اختيار در اين نوع جهان‌ها وجود ضرورت علي است. نويسنده دليل‌هاي هر يک از اين اقوال را ذکر کرده، سپس به طرح نقاط اشتراک و افتراق ديدگاه شهيد مطهري و پربوم پرداخته است. شهيد مطهري قول اول را پذيرفته است و پربوم قول دوم را. مهم‌ترين نقطه اشتراک ديدگاه اين دو در اين است که هر دو جزو کساني هستند که وجود اختيار را محال نمي‌دانند. مطهري و پربوم دو تلقي متفاوت از عليت دارند. پربوم تعين‌گرايي علّي را حقيقتي تجربي مي‌داند؛اما مطهري علّيت را يک اصل عقلي مي‌داند. مطهري معتقد به سازگاري ضرورت علّيو اختيار است و پربوم معتقد به ناسازگاري آنها. پربوم در باره سازگاري اختيار و عدم ضرورت علّي شکاک است؛ اما مطهري آن دو را ناسازگار مي‌داند.

‫چکيده : نوشتار حاضر، ترجمه کتاب سيري در نهج‌البلاغه تأليف استاد مرتضي مطهري به زبان ترکي آذري است، که ابعاد مختلف کتاب نهج‌البلاغه و معارف ناب اين کتاب را معرفي مي‌کند. نويسنده در هفت بخش مفاد نهج‌البلاغه و آموزه‌هاي مندرج در آن را وصف کرده است.‌در بخش اول از پژوهش محتواي شگفت‌انگيز نهج‌البلاغه از لحاظ کميت، کيفيت، بلاغت، فصاحت، عقلانيت، چند جانبه بودن کلمات، تأثير و نفوذ آن همراه با اعتراف‌هاي مخالفان در وصف عظمت اين کتاب بيان مي‌گردد. بخش دوم به تشريح مباحث الهيات و ماوراي طبيعي، مانند مسايل مربوط به توحيد و معرفت، خلقت، جهان هستي و بحث‌هاي عقلي و فلسفي مندرج در خطبه‌ها در زمينه جهان آخرت و جهان آفرينش و مقايسه نهج‌البلاغه از اين جهت با ساير مکتب‌هاي فکري مي‌پردازد. در بخش سوم مسايل مربوط به سير و سلوک اخلاقي و عبادات از منظر نهج‌البلاغه، اعم از مراتب و درجات عبادات و ترسيم چهره واقعي عابدان از ديدگاه امام علي( ذکر شده است. در بخش چهارم حکومت و عدالت از منظر اميرالمؤمنين( در نهج‌البلاغه و حساسيت آن حضرت در اين زمينه منعکس و رسيدگي به حقوق مردم، وظايف متقابل مردم و حاکمان و تأکيد امام علي( بر اجراي عدالت و امانت‌داري حاکمان بررسي مي‌شود. در بخش پنجم اولويت و احقيت اهل بيت عليهم السلام در امر امامت و خلافت و انتقاد‌هاي امام علي( از خلفا و فلسفه سکوت آن حضرت در قبال غصب خلافت شرح داده شده است. بخش ششم به موعظه‌ها و حکمت‌هاي صادر شده از اميرالمؤمنين علي( در نهج‌البلاغه مانند مباحث مربوط به زهد، تقوا، پارسايي، بي‌اعتمادي به دنيا و مذمت دنياپرستي اختصاص دارد. در بخش هفتم نيز مباحث اخلاقي نهج‌البلاغه به ويژه مقوله ترک دنيا، رابطه انسان با جهان، ارزش دنيا از نظر قرآن و نهج‌البلاغه، وابستگي‌ها و آزادگي‌ها نسبت به دنيا، خود فراموشي و تضاد دنيا و آخرت از منظر امام علي( ذکر مي‌گردد. نويسنده همچنين در پايان نوشتار خويش به جمع‌بندي نهايي از محتواي کتاب مزبور و نيز نهج‌البلاغه اشاره کرده است.

---

‫نوشتار حاضر، که ترجمه کتاب خاتميت از علامه مرتضي مطهري به زبان اردو است، که به شرح ابعاد و فلسفه خاتميت و ختم نبوت حضرت محمد( مي‌پردازد. نويسنده از جهاتي چند مسأله خاتميت را بررسي کرده است. وي در گام نخست خاتميت را از نظر قرآن کريم بيان کرده و به اين مسأله مي‌پردازد که: آيا خاتم (به فتح تاء) صحيح است يا خاتم (به کسر تاء)؟، که در هر صورت نتيجه مي‌گيرد: پيامبر اسلام آخرين پيامبر الهي است که پرونده نبوت به وسيله ايشان بسته مي‌شود و نبايد بعد از آن حضرت اعتقاد به نبوت پيامبري ديگر داشت. نگارنده پس از اين موضوع، به پرسش و پاسخ‌ها و شبهه‌هايي مربوط به خاتميت مي‌پردازد و ضمن تشريح معناي خاتم‌الرسل بودن و خاتم الانبيا بودن پيامبر و عدم تفاوت بين نبي و رسول در اين موضوع و... ثابت مي‌کند که در هر صورت، پيامبر اسلام آخرين پيامبر خدا به شمار مي‌آيد. در مباحث بعدي، ديدگاه‌هاي نويسنده درباره پايان يافتن نبوت تبليغي و تشريعي پيامبر اسلام، صاحب شريعت بودن حضرت محمد( و برخي پيامبران الهي و صاحب شريعت نبودن بسياري از آنان شرح و بررسي شده است. نويسنده در همين زمينه به اين موضوع مي‌پردازد که: شريعت خاتم شريعتي تکامل يافته است که در آن به مراحل تکامل بشر و انواع نيازهاي او پاسخ مي‌دهد و پس از بسته شدن پرونده نبوت و امامت در عصر غيبت امام معصوم( اين وظيفه عالمان مذاهب است که از آموزه‌هاي ديني اسلام با توجه به مقتضيات زمان، فروع دين و جزئيات آن را متناسب با عصري که در آن زندگي مي‌کنند، استخراج کرده و به شبهه‌هاي ديني هر زمان پاسخ داده و مشکلات و نيازهاي مردم را برآورده سازند. نگارنده همچنين در ادامه مي‌گويد: در اين زمينه نقش مجتهدان جامع‌الشرائط همان نقش پيامبر اسلام و ائمه معصومين است که با وجود آنان در هر دوراني پرونده شريعت پيوسته باز مي‌ماند و اسلام عزيز طبق مقتضيات زمان پيش مي‌رود. و هرگز دچار کود و سکون نمي‌گردد.